Trẻ rối loạn phát triển trong độ tuổi trung học cơ sở thường có những khiếm khuyết trong các hành vi giao tiếp phi ngôn ngữ được sử dụng trong tương tác xã hội. Với những vấn đề gặp phải trong giao tiếp và tương tác xã hội, việc nhận diện, hiểu được cảm xúc của bản thân và người khác là rất khó khăn. Những trẻ này thường khá thờ ơ với cảm xúc của người đối diện. Đặc biệt trẻ rối loạn phát triển trong độ tuổi trung học cơ sở thường rất khó khăn để ứng phó, kiểm soát và thể hiện cảm xúc phù hợp với mỗi tình huống, bởi trong mỗi hoàn cảnh giao tiếp xã hội khác nhau, con người thường có cách giao tiếp và ứng xử khác nhau.

Trong bài viết này, chú ý tích cực được hiểu là hướng sự tập trung, chú ý của trẻ tới các hành vi tích cực, cụ thể là các hành vi phù hợp trong lớp kỹ năng xã hội và các môi trường khác.

Chú ý tiêu cực là hướng sự tập trung, chú ý của trẻ tới các hành vi có vấn đề, hành vi không phù hợp của trong lớp dạy kỹ năng cũng như ngoài xã hội.

Các tác giả sử dụng kỹ thuật chú ý tích cực trong buổi học thông qua hệ thống thưởng điểm quy đổi ra hệ thống thưởng Poin. Với hệ thống P, học viên sẽ được tích số P cho riêng mình qua những hành vi phù hợp, tham gia tích cực trong giờ. P được quy ra nhiều phần thưởng tương ứng với số P mà học viên đạt được, có thể là: đồ chơi, đồ ăn, game, thẻ điện thoại,...Từ P, học viên cũng có thể đổi ra: quyền chỉ đạo/tổ chức trò chơi cho cả lớp; được quyền lựa chọn đồng đội; có nhiều P có cơ hội tặng P cho bạn thân. Đặc biệt, trong hệ thống P có P trưởng - là người có được nhiều quyền lực nhất: Có khu vực ngồi riêng; Được là người lựa chọn đầu tiên của các hoạt động; Được lựa chọn bạn đồng hành cùng mình; Tổng kết điểm thay giáo viên của lớp; Đưa ra đề xuất phần thưởng; Được hỗ trợ giáo viên nhiệm vụ của lớp như chụp ảnh/ viết lên bảng/ chấm P. 

Bắt đầu buổi học, chúng tôi quay ngẫu nhiên để chọn ra 1 bạn làm đội trưởng trong vòng 15 phút. Bạn đội trưởng được ngồi cạnh thầy, đeo băng đội trưởng và cầm sổ tính điểm P. Đội trưởng có nhiệm vụ hỗ trợ thầy cô tổ chức trò chơi, làm trọng tài, ghi điểm P và quan sát lớp trong giờ học để cộng điểm cho các bạn có hành vi phù hợp (chú ý tích cực), bạn được P thì đội trưởng cũng sẽ được điểm P. Hết 15 phút, bạn đội trưởng sẽ có nhiệm vụ đọc lên hành vi tích cực của các bạn trong nhiệm kỳ của mình. Các bạn sẽ luân phiên nhau làm đội trưởng trong suốt buổi học. Cuối mỗi buổi học các bạn sẽ lên ký và xác nhận lại số điểm P của mình trước khi ra về. 

Hệ thống thưởng P được chia ra thành nhiều ngưỡng P tương ứng với giá trị phần thưởng. Số P sẽ được tích và cộng dồn từng ngày. Chính vì thế, mỗi cá nhân học viên luôn cố gắng đạt được số P về cho bản thân qua việc thực hiện đúng các quy định hệ thống. 

Nguyên tắc chú ý hành vi tích cực là việc trẻ học được các hành vi tốt, phù hợp thông qua việc quan sát, học hỏi từ bạn bè để tự điều chỉnh các hành vi chưa phù hợp. Ngoài việc trẻ có hành vi phù hợp thì trẻ phát hiện chú ý tới hành vi tốt của bạn khác thì cũng sẽ được khen thưởng. Mấu chốt ở kỹ thuật là việc thay vì nhìn vào hành vi xấu của nhau để gây mâu thuẫn thì trẻ sẽ tìm và chú ý đến hành vi tốt.

Quá trình áp dụng kỹ thuật chú ý tích cực sau thời gian 3 tháng áp dụng nhóm kỹ năng xã hội đã nhận được một số điểm tích cực như: Các bạn hạn chế hành vi không phù hợp ở nhau nhiều hơn, thay vào đó sự chú ý, tích cực tham gia các hoạt động được nâng cao. 

·       Trẻ tập trung chú ý tham gia tích cực các hoạt động trong giờ. “Cẩn thận” hơn trong lời nói và hành vi của mình. 

·       Trẻ chủ động điều chỉnh hành vi của mình, tự học hành vi tốt từ bạn khác.

·       Khi tham gia các hoạt động, trẻ biết kiềm chế, phản ứng hành vi phù hợp, sử dụng lời nói phù hợp hơn. Trẻ có thể nhìn và học chéo từ nhau.

·       Trẻ sẽ có trách nhiệm với bản thân hơn khi giá trị của mình được khẳng định. Trẻ được thầy cô khen thưởng với nhiều hành vi tốt trước cả lớp có thể hành vi đó là hành vi tự điều chỉnh có thể hành vi đó là hành vi tốt từ bạn khác. Từ đó, trẻ sẽ hình thành thói quen tốt với những hành vi phù hợp.

·       Có xu hướng nghe lời thầy cô hơn, giảm hành vi chống đối. “Cuộc đua” trong hệ thống thưởng giúp trẻ có sự cố gắng đạt được nhiều P. Để đạt được điều đó, trẻ phải có hành vi tốt từ bản thân cũng như tự học hành vi phù hợp từ bạn khác.

·       Trẻ sẽ chú ý đến hành vi của mình với bạn khác để có thể tự kiểm soát, điều chỉnh và thay đổi.

·       Cảm thấy vui vẻ, thích thú xong mỗi buổi học. Trẻ sẽ có động lực hơn sau mỗi giờ học, bởi hệ thống thưởng được tích dần theo ngày. Trẻ sẽ biết hành vi nào không phù hợp. 

Tuy nhiên, kỹ thuật chú ý tích cực chưa được phát huy đồng đều giữa các bạn, có sự chia tách giữa nhóm chú ý tích cực và không chú ý tích cực. Nhóm trẻ thường tạo cơ hội, hỗ trợ nhau để kiếm P loại trừ bạn không thích. Điều này làm tăng mâu thuẫn giữa hai nhóm. 

Như vậy, chú ý hành vi tích cực đem lại nhiều hiệu quả cho một nhóm bạn, tạo tinh thần học hỏi, tự điều chỉnh hành vi phù hợp tạo thành thói quen tốt.

Nhóm tác giả: ThS. Vũ Văn Thuấn, Nguyễn Hoàng Nam, Lại Đăng Hiếu - Trung tâm Hừng Đông (Hà Nội) (B43/22)

Bài viết được trích dẫn tại: https://www.facebook.com/chongchongsacmau