Khi gia đình trở thành điểm tựa trong điều trị rối loạn phân ly

Ngày 26-12-2025

Điều trị rối loạn phân ly cần tiếp cận đa ngành, theo từng giai đoạn, với trọng tâm là liệu pháp tâm lý và phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và dịch vụ sức khỏe tâm thần.

- Nguyên tắc chung: đánh giá toàn diện, loại trừ bệnh lý cơ thể; đảm bảo an toàn (đặc biệt với nguy cơ tự sát, tự hại); thiết lập nếp sống điều độ; cung cấp thông tin cho trẻ và gia đình về bản chất rối loạn để giảm kỳ thị và tăng hợp tác.
 
- Liệu pháp tâm lý cá nhân: xây dựng liên minh trị liệu an toàn; hỗ trợ trẻ nhận diện và điều hòa cảm xúc; kết nối triệu chứng với trải nghiệm sang chấn; sử dụng các kỹ thuật từ liệu pháp nhận thức – hành vi, liệu pháp hành vi biện chứng đối với hành vi tự hại, và các liệu pháp tập trung sang chấn (như TF-CBT, EMDR) khi trẻ đã ổn định.
 
- Liệu pháp gia đình: giúp cha mẹ hiểu cơ chế phân ly, điều chỉnh cách nuôi dạy và phản ứng với triệu chứng; giảm bạo lực, giảm kiểm soát hoặc nuông chiều cực đoan; thống nhất cách xử lý các cơn co giật, nghỉ học, trách nhiệm hằng ngày để tránh “lợi ích thứ phát”.
 
- Hỗ trợ tại trường học: phối hợp với giáo viên và cố vấn học đường để điều chỉnh khối lượng học tập, hạn chế bắt nạt, đảm bảo trẻ có người lớn tin cậy để tìm đến khi căng thẳng.
 
- Thuốc: hiện chưa có thuốc đặc hiệu cho rối loạn phân ly; thuốc chống trầm cảm, chống lo âu hoặc ổn định khí sắc chỉ được sử dụng khi cần thiết để điều trị các rối loạn đồng mắc, dưới sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa.
 
Trong toàn bộ quá trình điều trị, cha mẹ không chỉ là người chăm sóc mà còn là một phần không thể tách rời của quá trình hồi phục. Cách cha mẹ nhìn nhận và phản ứng với triệu chứng của con có thể tạo ra khác biệt rất lớn. Không những thế, cha mẹ còn giữ vai trò trung tâm trong phát hiện sớm, điều trị và phòng tái phát rối loạn phân ly:

- Nhận biết sớm và đưa trẻ đi khám chuyên khoa khi có triệu chứng nghi ngờ; tránh quy kết trẻ “giả vờ”, “yếu đuối”.
 
- Tạo môi trường gia đình an toàn, ít bạo lực, giảm kỳ vọng và áp lực quá mức; xây dựng nếp sinh hoạt lành mạnh, khuyến khích hoạt động thể chất và nghệ thuật.
 
- Lắng nghe và công nhận cảm xúc của con, khuyến khích con chia sẻ khó khăn; tránh phủ nhận hoặc xem nhẹ cảm xúc của trẻ.
 
- Hợp tác tích cực với nhà trị liệu và nhà trường, thực hiện nhất quán các khuyến nghị điều trị; tham gia các buổi tư vấn gia đình khi được đề nghị.
 
- Chăm sóc sức khỏe tinh thần của chính mình; khi cần, cha mẹ nên được hỗ trợ tâm lý riêng để giảm stress và gánh nặng sang chấn, từ đó hỗ trợ con hiệu quả hơn.
 
Rối loạn phân ly ở trẻ em và thanh thiếu niên là nhóm rối loạn phức tạp, gắn chặt với sang chấn tâm lý và khó khăn điều hòa cảm xúc, nhưng có thể được điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và can thiệp đúng. Ở Việt Nam, rối loạn phân ly không phải hiếm gặp trong thực hành lâm sàng, đặc biệt trong bối cảnh áp lực học tập cao và các vấn đề bạo lực, ngược đãi trẻ em vẫn còn tồn tại. Việc xây dựng môi trường gia đình và nhà trường an toàn, tôn trọng, cùng với sự phối hợp giữa cha mẹ, thầy cô và chuyên gia sức khỏe tâm thần, là chìa khóa giúp trẻ thoát khỏi “lá chắn phân ly”, quay trở lại quỹ đạo phát triển khỏe mạnh về thể chất và tinh thần.

Tài liệu tham khảo:
1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
2. Brand, B. L., Classen, C. C., McNary, S. W., & Zaveri, P. (2009). A review of dissociative disorders treatment studies. Journal of Nervous and Mental Disease, 197(9), 646–654. https://doi.org/10.1097/NMD.0b013e3181b3a7e0
3. Brand, B. L., Myrick, A. C., Loewenstein, R. J., Classen, C. C., Lanius, R. A., McNary, S. W., & Putnam, F. W. (2012). A survey of practices and recommended treatment interventions among expert therapists treating patients with dissociative identity disorder and dissociative disorder not otherwise specified. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 4(5), 490–500. https://doi.org/10.1037/a0026487
4. Cohen, J. A., Mannarino, A. P., & Deblinger, E. (2017). Trauma-focused CBT for children and adolescents: Treatment applications. Guilford Press.

Tác giả: HVCH. Nguyễn Thúy An; ThS. Vũ Văn Thuấn


 

Tin liên quan

  • Hiểu về Rối loạn phân ly - Liệu con bạn có đang “giả vờ”?

    26-12-2025
    Trong những trường hợp đó, rối loạn phân ly là một khái niệm quan trọng nhưng vẫn còn rất xa lạ với nhiều gia đình. Không ít trẻ bị hiểu lầm là “giả vờ”, “làm quá”, “yếu đuối” hoặc bị quy kết do thiếu ý chí, trong khi thực tế, đây là một phản ứng tâm lý phức tạp và có cơ sở khoa học rõ ràng.

Tin đã đăng