Một số dầu hiện cha mẹ và người chăm sóc cần lưu ý để đưa trẻ đi đánh giá

Ngày 1-8-2025

Dưới đây là một số dấu hiệu mà cha mẹ, thầy cô hoặc người chăm sóc nên lưu ý. Những dấu hiệu này không nhất thiết đồng nghĩa với rối loạn, nhưng nếu những dấu hiệu này xuất hiện thường xuyên hoặc ảnh hưởng đến cuộc sống của trẻ, việc đánh giá tâm lý là rất cần thiết.

MỘT SỐ DẤU HIỆU CHA MẸ VÀ NGƯỜI CHĂM SÓC CẦN LƯU Ý ĐỂ ĐƯA TRẺ ĐI ĐÁNH GIÁ

TRẺ CHẬM NÓI VÀ CHẬM PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ HƠN SO VỚI CÁC BẠN CÙNG LỨA TUỔI
Chậm nói và chậm phát triển ngôn ngữ là những dấu hiệu cảnh báo sớm mà cha mẹ cần đặc biệt lưu ý. Trẻ chậm nói thường gặp khó khăn trong việc phát âm, tạo âm thanh hoặc diễn đạt lời nói một cách rõ ràng, nhưng vẫn hiểu và giao tiếp được qua cử chỉ. Trong khi đó, trẻ chậm phát triển ngôn ngữ không chỉ chậm nói mà còn gặp khó khăn trong việc hiểu và sử dụng từ ngữ, cấu trúc câu và cấu trúc ngữ pháp để giao tiếp phù hợp với độ tuổi. Thông thường, trẻ sẽ bắt đầu phát âm và học từ đơn từ khoảng 12 tháng tuổi, trẻ sẽ ghép được các từ thành cụm ngắn từ khoảng từ 18 đến 24 tháng, và trẻ có thể tham gia được các cuộc hội thoại đơn giản từ khoảng 2 đến 3 tuổi. Nếu trẻ không đạt được các mốc phát triển này hoặc có các dấu hiệu như không phản ứng với âm thanh lời nói, không bập bẹ, chỉ lặp lại lời người khác, không thể tự nói theo ý mình, hoặc lời nói của trẻ rất khó hiểu dù đã 3 tuổi trở lên, cha mẹ nên đưa trẻ đi gặp chuyên gia để được đánh giá và can thiệp kịp thời.

TRẺ CÓ NHỮNG HÀNH VI KỲ LẠ HOẶC BẤT THƯỜNG
Một số trẻ có thể xuất hiện các hành vi khác biệt rõ rệt so với bạn bè cùng lứa tuổi. Ví dụ, trẻ có thể lặp đi lặp lại một hành động hoặc câu nói nào đó nhiều lần (ví dụ như xoay tròn đồ vật, đập tay liên tục, bật tắt công tắc liên tục, lặp lại lời người khác…), hoặc có những tư thế cơ thể kỳ lạ (xoay tròn người hoặc đi vòng tròn, đi nhón chân thường xuyên, nghiêng đầu lâu bất thường…) hoặc có những sở thích và thói quen quá mức, hoặc kém linh hoạt (chỉ ăn một loại thức ăn duy nhất, chỉ chơi cùng một cách, hay chú ý đến chi tiết của các đồ vật, sắp xếp đồ vật theo một trật tự cố định và rất khó chịu khi bị thay đổi...). Một số trẻ có thể có phản ứng quá mức hoặc ngược lại rất ít phản ứng với các kích thích thông thường như âm thanh, ánh sáng, hoặc chạm vào người. Nếu những hành vi kỳ lạ hoặc bất thường kéo dài và ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày của trẻ, cha mẹ và người chăm sóc nên cân nhắc đưa trẻ đi đánh giá để tìm hiểu nguyên nhân và có sự hỗ trợ phù hợp.

TRẺ ÍT KHI CHIA SẺ HOẶC NÉ TRÁNH GIAO TIẾP XÃ HỘI
Giao tiếp là một phần quan trọng trong quá trình phát triển của trẻ. Thông qua việc trò chuyện, chơi đùa và chia sẻ với người khác, trẻ học cách bày tỏ suy nghĩ, hiểu cảm xúc và xây dựng các mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, một số trẻ lại có xu hướng tách mình khỏi những môi trường xã hội xung quanh - trẻ có thể từ chối, không muốn tham gia các hoạt động tập thể, không muốn giao tiếp với bạn bè, không có bạn bè hoặc ít chia sẻ với người thân trong gia đình. Đặc biệt, một số trẻ có thể rất ít nói, tránh giao tiếp bằng mắt và các cử chỉ giao tiếp phi ngôn ngữ khác. Việc trẻ ngại tương tác xã hội có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của những khó khăn tâm lý. Đánh giá tâm lý sẽ giúp xác định liệu trẻ đang trải qua lo âu, trầm cảm, rối loạn phát triển hay một khó khăn cảm xúc nào khác cần được hỗ trợ đúng lúc.

TRẺ THƯỜNG XUYÊN CÁU GẮT, BUỒN RẦU HOẶC THAY ĐỔI CẢM XÚC BẤT THƯỜNG
Một số trẻ rất dễ bùng nổ cảm xúc, giận dỗi hoặc phản ứng thái quá trước những tình huống nhỏ nhặt như bị nhắc nhở hay không được đáp ứng mong muốn ngay lập tức. Ngược lại, cũng có những trẻ lại thu mình, ít nói, không còn hứng thú với các hoạt động từng yêu thích, hoặc thường xuyên than mệt mỏi, buồn bã kéo dài mà không rõ nguyên nhân. Những thay đổi cảm xúc bất thường kéo dài có thể là dấu hiệu cho thấy trẻ đang gặp khó khăn tâm lý. Việc đưa trẻ đi đánh giá tâm lý sẽ giúp người lớn hiểu rõ nguyên nhân, từ đó có hướng hỗ trợ phù hợp để giúp trẻ lấy lại cân bằng.
Trẻ khó tập trung, không thể ngồi yên và kém kiểm soát

Một số trẻ có thể luôn trong trạng thái hoạt động “luôn chân luôn tay”, không thể ngồi yên, hoặc thường xuyên hành động bộc phát mà không suy nghĩ. Ở trường, trẻ có thể thường xuyên nói chuyện riêng trong lớp hoặc làm việc riêng, thường xuyên bị sao nhãng… Ở nhà, trẻ thường hay quên trong các hoạt động hàng ngày, người lớn cần phải nhắc đi nhắc lại nhiều lần trẻ mới hoàn thành nhiệm vụ. Trẻ có thể nói quá nhiều, thường xuyên ngắt lời người khác, gặp khó khăn khi chờ đợi tới lượt của mình… Đây có thể là những dấu hiệu của rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) - một trong những rối loạn tâm lý phổ biến nhất ở trẻ em. Việc đánh giá tâm lý có thể xác định rõ liệu trẻ có mắc ADHD hay không, từ đó trẻ có thể nhận được sự hỗ trợ phù hợp.

TRẺ GẶP NHIỀU KHÓ KHĂN TRONG HỌC TẬP VÀ THÍCH NGHI
Một số trẻ có thể gặp những khó khăn rõ rệt trong việc tập trung, ghi nhớ hoặc hoàn thành nhiệm vụ học tập dù cho bài học được thiết kế phù hợp với lứa tuổi. Trẻ có thể thường xuyên quên bài, mất nhiều thời gian để làm xong một việc đơn giản, hoặc kết quả học tập sa sút dù đã được nhắc nhở và hỗ trợ. Bên cạnh đó, nếu trẻ có dấu hiệu phát triển chậm các kỹ năng cơ bản (như kỹ năng vận động, ngôn ngữ, tự chăm sóc hoặc tương tác xã hội) so với bạn bè cùng lứa tuổi, cha mẹ cũng nên cân nhắc đưa trẻ đi đánh giá. Những biểu hiện này có thể liên quan đến rối loạn phát triển hoặc khó khăn tâm lý cần được hỗ trợ kịp thời.

Việc đưa trẻ đi đánh giá tâm lý không đồng nghĩa với việc gán nhãn bệnh lý cho trẻ. Ngược lại, đây là bước đầu tiên để người lớn thấu hiểu sâu sắc hơn những khó khăn mà trẻ đang trải qua - dù đó là những khó khăn tạm thời hay dấu hiệu của một rối loạn cần can thiệp. Nhận diện sớm và can thiệp kịp thời không chỉ hỗ trợ trẻ vượt qua trở ngại hiện tại mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển lành mạnh hơn về lâu dài.

Nguồn tham khảo:
Cleveland Clinic. (2023). Developmental delay in children: Symptoms, causes & outlook. Cleveland Clinic.
Centers for Disease Control and Prevention. (2024). Signs and symptoms of autism spectrum disorder. U.S. Department of Health and Human Services.
Hagan, M. (2025). What are the signs of autism? Child Mind Institute.
Kim, So Hyun, and Catherine Lord. "Restricted and repetitive behaviors in toddlers and preschoolers with autism spectrum disorders based on the Autism Diagnostic Observation Schedule (ADOS)." Autism Research 3.4 (2010): 162-173.
Kisjes, J., van der Schaaf, A. L., Noordstar, J. J., Mombarg, R., Gerrits, E., Wijnen, F., & Luinge, M. R. (2025). A systematic review of language and motor skills in children with developmental coordination disorder (DCD) and developmental language disorder (DLD). Research in Developmental Disabilities, 161, 104994.
Mac, D. (2015). The connection between ADHD, speech delays, motor skill delays, sensory processing disorders and sleep issues. Counseling Today.
McLaughlin, M. R. (2011). Speech and language delay in children. American family physician, 83(10), 1183-1188.
National Institute of Mental Health. (2022). Attention-deficit hyperactivity disorder: What you need to know. U.S. Department of Health and Human Services, National Institutes of Health.
National Institute on Deafness and Other Communication Disorders. (2017). Speech and language developmental milestones. U.S. Department of Health and Human Services.
National Institute of Mental Health. (2024). Autism Spectrum Disorder. U.S. Department of Health and Human Services, National Institutes of Health.
Pombo, E. (2021). Warning signs of mental illness in children. National Alliance on Mental Illness.
Stanford Medicine Children’s Health. (n.d.). Age‑appropriate speech and language milestones. Stanford Children’s Health.

Tác giả: Nguyễn Thị Thu Cúc