Rối loạn tăng động giảm chú ý kèm rối loạn thách thức chống đối - Hệ quả và cách thức hỗ trợ

Ngày 20-11-2025

1. Mở đầu

Trẻ có rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) kèm hành vi thách thức – chống đối (Oppositional Defiant Disorder, ODD) thường đối mặt với nhiều khó khăn trong học tập, quan hệ xã hội và kiểm soát cảm xúc. Khi gặp những tình huống bất ngờ, trẻ thường căng thẳng và có xu hướng bùng nổ cảm xúc, hành vi của mình.
 

Các biểu hiện của trẻ thường được thể hiện rõ qua một số hành vi như “cãi lại, nổi nóng, chống đối người lớn; Khó kiểm soát xung động, dễ bùng nổ, khó tuân thủ quy tắc, dễ mâu thuẫn với thầy cô và bạn bè, kém khả năng điều chỉnh cảm xúc, …”. Nếu chỉ điều trị bằng thuốc, các xung động có thể giảm nhưng hành vi, kỹ năng xã hội và điều tiết cảm xúc không tự tốt lên. Chính vì vậy, trị liệu tâm lý có thể là một hướng đi hiệu quả.

2. Ảnh hưởng của ADHD tới trẻ và gia đình và trường học

Đối với trẻ
Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) kèm rối loạn thách thức chống đối (ODD) gây tác động trực tiếp đến khả năng học tập, kiểm soát hành vi và phát triển kỹ năng xã hội. Trẻ thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý, dễ bốc đồng, hay chống đối quy tắc. Điều này khiến trẻ dễ bị đánh giá sai là “hư” hoặc “bướng”, dẫn đến cảm giác bị cô lập, giảm tự tin và tăng nguy cơ hình thành các vấn đề tâm lý thứ phát như lo âu hoặc trầm cảm.

Đối với gia đình.
Trong môi trường gia đình, những hành vi của trẻ thường bị hiểu nhầm, khiến cha mẹ áp dụng hình phạt hoặc la mắng. Hệ quả là cha mẹ dễ căng thẳng, mệt mỏi, mất kiên nhẫn, thậm chí cảm thấy bất lực. Các mối quan hệ trong gia đình cũng bị ảnh hưởng, dễ xảy ra xung đột giữa cha mẹ và con cái hoặc giữa các thành viên khác. Nếu không có sự hỗ trợ và hiểu biết đúng, tình trạng này có thể làm suy giảm sự gắn kết gia đình và tạo vòng luẩn quẩn tiêu cực.
 

Đối với nhà trường
Trẻ có rối loạn ADHD và ODD thường gặp khó khăn lớn trong môi trường học tập. Trẻ thường không tuân thủ quy định lớp học, dễ gây gián đoạn bài giảng, làm giáo viên và bạn bè căng thẳng. Việc đánh giá học lực của trẻ cũng bị ảnh hưởng do khả năng tập trung kém và hành vi chống đối. Nếu nhà trường thiếu kiến thức và kỹ năng quản lý, trẻ có nguy cơ bị kỳ thị, dẫn đến giảm động lực học tập và khó hòa nhập xã hội.

Tác động tổng thể
Hai rối loạn này thường đi kèm nhau, tạo ra hệ quả nghiêm trọng cho học tập, quan hệ xã hội và đời sống gia đình. Việc cha mẹ và giáo viên có góc nhìn khách quan, nhận ra khó khăn của trẻ là yếu tố then chốt để tránh hiểu lầm và áp dụng biện pháp sai lầm.

Vai trò của trị liệu
Đồng hành và hỗ trợ trẻ ADHD kèm ODD là việc làm vô cùng cần thiết. Trị liệu tâm lý cá nhân giúp trẻ kiểm soát cảm xúc và hành vi; trị liệu nhóm kỹ năng xã hội hỗ trợ trẻ hòa nhập; trị liệu gia đình tăng cường sự hiểu biết và gắn kết giữa các thành viên. Sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và chuyên gia là chìa khóa để cải thiện chất lượng cuộc sống và tương lai của trẻ.

3. Liệu pháp tâm lý các liệu pháp khác trong xử lý các vấn đề tăng động giảm chú ý và thách thức chống đối
Trẻ ADHD và ODD thường gặp khó khăn trong học tập, các mối quan hệ xã hội và việc điều chỉnh, kiểm soát cảm xúc của mình. Chính vì vậy, phác đồ điều trị và hỗ trợ trẻ cần được tiếp cận đa phương pháp.
 

Điều trị ADHD kèm ODD cần một cách tiếp cận đa phương pháp, kết hợp giữa trị liệu tâm lý, giáo dục hành vi và thuốc khi cần thiết. Mục tiêu không chỉ giảm triệu chứng mà còn giúp trẻ phát triển toàn diện về cảm xúc, xã hội và kỹ năng tự quản lý.

Trị liệu hành vi nhận thức (CBT)
CBT giúp trẻ nhận diện suy nghĩ tiêu cực, kiểm soát cảm xúc và điều chỉnh hành vi. Trẻ được học kỹ năng giải quyết vấn đề, kiểm soát cơn giận và quản lý thời gian. Đây là phương pháp nền tảng trong điều trị ADHD và ODD.

Trị liệu gia đình
Cha mẹ được hướng dẫn cách giao tiếp tích cực, thiết lập giới hạn rõ ràng nhưng yêu thương. Điều này giúp giảm căng thẳng, xung đột và tăng sự gắn kết trong gia đình.

Trị liệu nhóm kỹ năng xã hội
Trẻ tham gia các nhóm để rèn luyện kỹ năng hợp tác, chia sẻ và giải quyết xung đột. Hoạt động nhóm giúp trẻ hòa nhập tốt hơn với bạn bè và giảm hành vi chống đối.

Liệu pháp hóa dược
Trong trường hợp trẻ có biểu hiện xung động mạnh hoặc hung tính, bác sĩ tâm thần có thể chỉ định thuốc như Methylphenidate, Amphetamine hoặc Atomoxetine. Thuốc giúp cải thiện khả năng tập trung và kiểm soát xung động, tạo điều kiện cho các phương pháp tâm lý phát huy hiệu quả.

Xu hướng mới
Các nghiên cứu gần đây khuyến khích kết hợp phản hồi thần kinh (Neurofeedback), chánh niệm (Mindfulness) và ứng dụng công nghệ số để hỗ trợ trẻ kiểm soát cảm xúc và tăng khả năng tập trung. Ngoài ra, tập thể dục nhịp điệu cũng được chứng minh giúp cải thiện sự chú ý và giảm căng thẳng.
 
4. Vai trò của gia đình và nhà trường
Gia đình và môi trường trường học là các môi trường sinh hoạt phần lớn thời gian của trẻ. Trẻ thường gặp những rắc rối, căng thẳng mà đôi khi những hành vi đó trẻ chưa biết cách kiểm soát chúng. Chính vì vậy, sự hỗ trợ trẻ trong hai môi trường này là rất cần thiết.

Vai trò của gia đình
- Tuân thủ điều trị y tế: Giám sát việc dùng thuốc đúng liều, đúng giờ và theo dõi tác dụng phụ theo hướng dẫn của bác sĩ.

- Thiết lập môi trường ổn định: Giảm tiếng ồn, hạn chế thiết bị gây xao lãng, sắp xếp không gian gọn gàng.

- Xây dựng lịch sinh hoạt cố định: Tạo thời gian biểu rõ ràng cho ăn, ngủ, học, chơi để giảm căng thẳng và hành vi chống đối.

- Áp dụng chiến lược hành vi tích cực: Khen thưởng hành vi tốt, chia nhỏ nhiệm vụ, đưa ra lựa chọn để trẻ cảm thấy được kiểm soát.

- Hỗ trợ tâm lý và cảm xúc: Giao tiếp tích cực, kiên nhẫn, tránh quát mắng; tham gia tư vấn gia đình để hiểu rõ tình trạng trẻ.

Vai trò của nhà trường
- Phối hợp chặt chẽ với gia đình và chuyên gia: Thông báo tình trạng trẻ để điều chỉnh phương pháp giảng dạy và quản lý lớp học.

- Điều chỉnh môi trường học tập: Sắp xếp chỗ ngồi ít bị phân tâm, xen kẽ hoạt động vận động nhẹ để duy trì sự chú ý.

- Chiến lược giáo dục đặc biệt: Chia bài tập thành phần nhỏ, sử dụng hình ảnh trực quan, tăng cường phản hồi tích cực.

- Quản lý hành vi trong lớp: Thiết lập quy tắc rõ ràng, áp dụng kỹ thuật kiểm soát hành vi bốc đồng, tránh hình phạt tiêu cực.

- Hỗ trợ kỹ năng xã hội: Tạo cơ hội cho trẻ tham gia hoạt động nhóm có kiểm soát để rèn kỹ năng hợp tác và giảm hành vi chống đối.
 

5.  Kết luận
Để giúp trẻ tăng động giảm chú ý kèm hành vi chống đối tiến bộ, cần có sự chung tay của gia đình, nhà trường và chuyên gia. Gia đình tạo môi trường ổn định, kiên nhẫn hướng dẫn và hỗ trợ trẻ thực hiện điều trị. Nhà trường điều chỉnh cách dạy, quản lý lớp học và giúp trẻ rèn kỹ năng hợp tác. Bên cạnh đó, trị liệu tâm lý cá nhân giúp trẻ kiểm soát cảm xúc, trị liệu nhóm kỹ năng xã hội giúp trẻ hòa nhập tốt hơn, và trị liệu gia đình tăng sự gắn kết giữa các thành viên. Khi tất cả cùng phối hợp, trẻ sẽ có cơ hội phát triển tốt hơn và hòa nhập với cuộc sống.
 
Tác giả: Nguyễn Thế Quỳnh; Vũ Văn Thuấn


 

Tin liên quan

  • TẦM QUAN TRỌNG CỦA ĐÁNH GIÁ TÂM LÝ

    13-10-2025
    Đánh giá tâm lý là một công cụ không thể thiếu trong việc hỗ trợ sự phát triển toàn diện của mỗi cá nhân, đặc biệt là đối với trẻ em. Việc thực hiện đánh giá tâm lý giúp phát hiện sớm các vấn đề về cảm xúc, hành vi và học tập mà trẻ có thể gặp phải, đồng thời cung cấp những thông tin quan trọng giúp các chuyên gia xây dựng những chương trình can thiệp phù hợp. Đặc biệt, đối với trẻ em, đánh giá tâm lý không chỉ giúp nhận diện sớm các vấn đề mà còn hỗ trợ trẻ vượt qua các thử thách trong quá trình trưởng thành, từ đó phát triển một cách khỏe mạnh và tự tin hơn.
     

Tin đã đăng