Trị liệu tâm lý gia đình cho trẻ vị thành niên

Ngày 19-11-2025

Tuổi vị thành niên là giai đoạn nhiều biến động, khi các con không chỉ thay đổi về mặt thể chất mà còn trải qua hàng loạt cảm xúc, suy nghĩ và mâu thuẫn nội tâm. Nhiều cha mẹ chia sẻ rằng họ cảm thấy “mất kết nối” với con: “Con trở nên khó hiểu, dễ nổi nóng, khép mình hoặc chống đối”; “Chúng tôi chẳng biết làm sao để có thể nói chuyện với con mà không thành cãi vã”.

Đằng sau những hành vi ấy, có thể là áp lực học tập, nỗi lo âu, tổn thương hay cảm giác cô đơn... mà trẻ chưa biết cách diễn đạt. Đây chính là lúc trị liệu gia đình có thể giúp cả nhà tìm lại tiếng nói chung. 

Liệu pháp này không chỉ hỗ trợ các con vượt qua khủng hoảng, khó khăn tâm lý mà còn giúp các con hiểu hơn về cha mẹ của mình.

THAM VẤN - TRỊ LIỆU GIA ĐÌNH LÀ GÌ?
Liệu pháp gia đình là một phương pháp trị liệu tâm lý chuyên sâu, tập trung vào sự tương tác và kết nối giữa các thành viên trong gia đình.

Thay vì chỉ tập trung vào một người “mang triệu chứng”, trị liệu gia đình sẽ hướng đến toàn bộ hệ thống, giúp mọi người cùng nhau hiểu - chấp nhận - thay đổi, để tạo ra môi trường sống lành mạnh và cân bằng hơn.
 

Bên cạnh mục tiêu giảm triệu chứng cho thân chủ chỉ định, trị liệu tâm lý cho gia đình còn hướng đến việc: Hỗ trợ tâm lý cho tất cả các thành viên trong gia đình; Cải thiện khả năng giao tiếp, tăng sự thấu hiểu và gắn kết giữa các thành viên; Giảm những căng thẳng, xung đột và hiểu lầm trong gia đình; Giúp từng thành viên nhìn lại chính mình, học cách xây dựng mối quan hệ tích cực hơn – không chỉ trong gia đình mà cả ngoài xã hội.

TẠI SAO TRẺ VỊ THÀNH NIÊN NÊN TRỊ LIỆU TÂM LÝ GIA ĐÌNH
Trong quá trình phát triển tâm lý, tuổi vị thành niên là một thời kỳ đặc biệt, đây là giai đoạn nhạy cảm và dễ bị tổn thương. 
 

Chúng ta có thể coi đây là giai đoạn tiền trưởng thành. Bên cạnh sự thay đổi thể chất, trẻ sẽ phải đối diện với sự phát triển về mặt tâm lý và dần hình thành nhân cách. Trẻ phải tích lũy dần các trải nghiệm về mặt cảm xúc, nhận thức và cá nhân hóa chúng trước khi bước sang giai đoạn tiếp theo, giai đoạn trưởng thành và rời khỏi gia đình.

Gia đình là môi trường ảnh hưởng lớn đến quá trình này. Việc trị liệu gia đình là rất hữu ích để trẻ hiểu rõ hơn về cảm xúc và phản ứng của mình cũng như các thành viên khác, giúp trẻ phát triển tâm lý một cách lành mạnh hơn, chuẩn bị tâm thế cho việc tách khỏi gia đình một cách an toàn trong tương lai, mà không mất đi sự kết nối. Cũng như hỗ trợ cha mẹ trong việc hiểu và chấp nhận rằng, có những điều mình không nên hoặc sẽ không thể kiểm soát như các giai đoạn trước đó.
 

Thông qua trị liệu gia đình, trẻ có thể bộc lộ cảm xúc một cách an toàn, được lắng nghe và tôn trọng. Cả gia đình sẽ học được cách tách biệt và kết nối lành mạnh, để con trưởng thành độc lập mà không mất đi sự gắn bó yêu thương.

LỢI ÍCH CỦA TRỊ LIỆU TÂM LÝ GIA ĐÌNH
Một số lợi ích cụ thể của việc tham vấn - trị liệu tâm lý gia đình có thể kể đến bao gồm:
 
- Cải thiện mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái. 
 
- Giảm xung đột, tăng gắn kết giữa các thành viên.
 
- Giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về sự phát triển tâm lý của trẻ.
 
- Giúp cha mẹ giải quyết tổn thương trong quá khứ tưởng chừng đã qua nhưng vẫn đang ảnh hưởng ngầm đến hệ thống gia đình.
 
- Giúp con hiểu và cảm thông hơn với áp lực của cha mẹ.
 
- Tăng cường sự tự tin, cảm giác được thấu hiểu và yêu thương.
 
- Hỗ trợ trẻ vượt qua trầm cảm, lo âu, rối loạn hành vi hay áp lực học tập.

QUY TRÌNH TRỊ LIỆU DIỄN RA NHƯ THẾ NÀO?
Quy trình trị liệu thường được diễn ra với 4 bước chính như sau:
 

Đánh giá ban đầu:
Quá trình trị liệu bắt đầu bằng bước đánh giá toàn diện. Chuyên gia tâm lý sẽ tiến hành phiên đánh giá với thân chủ được chỉ định – thường là trẻ em hoặc thanh thiếu niên có các biểu hiện, triệu chứng cụ thể, có thể là những khó khăn trong việc quản lý hành vi, cảm xúc hay suy nghĩ.

Trong quá trình này, nhà tâm lý không chỉ quan sát và lắng nghe thông qua quá trình phỏng vấn, mà còn sử dụng các công cụ đánh giá chuyên môn để hiểu sâu hơn về tình trạng tâm lý của trẻ, mức độ ảnh hưởng đến học tập, giao tiếp và các mối quan hệ xung quanh.

Bên cạnh đó, việc thu thập thông tin về bối cảnh gia đình là cực kỳ quan trọng. Nhà tâm lý sẽ tìm hiểu về mối quan hệ giữa các thành viên, cấu trúc gia đình, sự kiện quan trọng trong quá khứ, lối sống và các giá trị văn hóa ảnh hưởng đến cách gia đình tương tác. Từ những thông tin này, nhà tâm lý có thể xác định mục tiêu trị liệu, lựa chọn phương pháp và chiến lược phù hợp nhất cho từng gia đình cụ thể.

Tiến hành trị liệu:
Sau khi hoàn tất đánh giá, quá trình trị liệu chính thức bắt đầu.

Trị liệu gia đình là một quá trình tương tác nhóm, ở đó tất cả các thành viên trong gia đình cùng tham gia dưới sự hướng dẫn của nhà tâm lý. Nhà tâm lý đóng vai trò trung gian, vừa quan sát, vừa hướng dẫn và hỗ trợ các thành viên trong việc nhận thức và cải thiện mối quan hệ.

Trong quá trình này, nhà tâm lý giúp các thành viên nhận diện những mẫu hành vi hoặc suy nghĩ tiêu cực, khơi gợi khả năng lắng nghe và thấu cảm lẫn nhau, đồng thời thúc đẩy sự hợp tác và tìm kiếm giải pháp chung cho các vấn đề đang tồn tại.

Nhà tâm lý gia đình có nhiều công cụ và kỹ thuật để hỗ trợ quá trình trị liệu, tùy theo nhu cầu và đặc điểm riêng của từng gia đình. Một số phương pháp phổ biến bao gồm:
 
- Xây dựng sơ đồ phả hệ (Genogram): Giúp trực quan hóa cấu trúc gia đình, các mối quan hệ, vai trò và mô hình di truyền về hành vi, cảm xúc hoặc các vấn đề sức khỏe tâm lý.
 
Ví dụ về sơ đồ phả hệ
- Tái cấu trúc hệ thống gia đình: Điều chỉnh các mối quan hệ và vai trò trong gia đình để giảm xung đột, cải thiện giao tiếp và tăng cường sự hỗ trợ lẫn nhau.
 
- Đóng vai (Role-playing): Các thành viên được khuyến khích thể hiện cảm xúc, suy nghĩ và trải nghiệm của mình thông qua việc nhập vai, giúp mọi người hiểu nhau hơn và thử nghiệm các cách ứng xử mới.
 
- Biểu đạt cảm xúc qua hoạt động sáng tạo: Vẽ tranh, chơi nhạc cụ, viết hoặc các hoạt động nghệ thuật khác giúp các thành viên bộc lộ cảm xúc khó nói thành lời, đồng thời tăng cường khả năng thấu cảm.
 
- Lắng nghe tích cực và phản hồi: Nhà tâm lý hướng dẫn các thành viên thực hành lắng nghe không phán xét, phản hồi cảm xúc và nhu cầu của nhau một cách chân thành và xây dựng.
 
- Chỉnh khung nhận thức (Reframing): Thay đổi cách nhìn nhận vấn đề để giảm căng thẳng, mở ra các giải pháp mới và nâng cao khả năng thích ứng.
 
Theo dõi, đánh giá tiến triển và điều chỉnh:
Trị liệu tâm lý gia đình không phải là một quá trình một chiều mà là một chu trình liên tục, trong đó sự tiến triển được theo dõi sát sao ở cả mức cá nhân và mức hệ thống gia đình.

Nhà tâm lý sẽ quan sát sự tương tác giữa các thành viên, lắng nghe phản hồi từ từng cá nhân và đánh giá những thay đổi trong hành vi, cảm xúc, suy nghĩ và mối quan hệ. Quá trình theo dõi này giúp phát hiện kịp thời những trở ngại, căng thẳng hoặc các vấn đề mới phát sinh, từ đó điều chỉnh mục tiêu và phương pháp trị liệu phù hợp.
 

Việc điều chỉnh này có thể bao gồm thay đổi kỹ thuật sử dụng, tập trung hơn vào một mối quan hệ cụ thể, hoặc đề xuất các bài tập, hoạt động bổ trợ tại nhà để củng cố kết quả trị liệu.

Nhờ cách tiếp cận linh hoạt và liên tục này, quá trình trị liệu đảm bảo vừa giải quyết các vấn đề hiện tại, vừa xây dựng nền tảng cho sự thay đổi bền vững trong dài hạn.

Kết thúc trị liệu và phòng ngừa tái phát:
Khi gia đình đạt được hầu hết các mục tiêu trị liệu, nhà tâm lý sẽ dần rút lui, để các thành viên tự vận hành mối quan hệ của mình. Đồng thời, gia đình sẽ được trang bị các “công cụ phòng ngừa” nhằm giảm nguy cơ tái phát xung đột hoặc khó khăn tâm lý.

Mục tiêu cuối cùng của giai đoạn này là giúp gia đình có thể tự xây dựng và duy trì một môi trường an toàn, gắn kết, nơi mọi người biết cách quản lý cảm xúc, quản lý hành vi và phát triển tâm lý cá nhân một cách lành mạnh.

GIA ĐÌNH CẦN CHUẨN BỊ GÌ TRƯỚC KHI TRỊ LIỆU?
Đến với trị liệu gia đình và để tiến trình trị liệu diễn ra hiệu quả, các thành viên cần chuẩn bị:
 
- Tâm thế cởi mở, sẵng sàng lắng nghe. Luôn tôn trọng, không đánh giá, chỉ trích, phán xét suy nghĩ và cảm xúc của các thành viên khác. Điều này giúp mọi người (đặc biệt là trẻ) cảm thấy an toàn và sẵn sàng hơn trong việc nói ra những vấn đề của bản thân.
 
- Cam kết tham gia đầy đủ, đều đặn. Sự cam kết này giúp duy trì mạch trị liệu, đảm bảo quá trình được theo dõi liên tục và mang lại hiệu quả tốt nhất.
 
- Kiên nhẫn và linh hoạt. Quá trình trị liệu đôi khi cần thời gian để thấy kết quả, nên cả gia đình cần kiên nhẫn và sẵn sàng thử các phương pháp mới.
 
- Chuẩn bị tâm lý cho sự thay đổi. Trị liệu có thể tạo ra những thay đổi trong mối quan hệ hoặc cách ứng xử, các thành viên cần mở lòng để chấp nhận và thực hành những thay đổi này.

LỜI KẾT
Trị liệu tâm lý không phải là “sửa chữa con cái”, mà là hành trình cha mẹ và con cùng nhau học cách yêu thương, thấu hiểu và chữa lành.

Mỗi buổi trị liệu là một cơ hội để gia đình cùng nhau nhìn lại, nói ra điều chưa dám hoặc chưa từng nói, để cùng đối diện, cùng hàn gắn.

Nếu bạn đang cảm thấy mối quan hệ với con ngày càng xa cách, đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia tâm lý – để được đồng hành, chia sẻ và tìm lại sự bình yên trong chính mái ấm của mình.
“Gia đình không cần hoàn hảo, chỉ cần yêu thương đủ để cùng nhau trưởng thành.”
 
Tác giả bài viết: Dương Thị Tuyến; Vũ Văn Thuấn

 

Tin liên quan

  • TẦM QUAN TRỌNG CỦA ĐÁNH GIÁ TÂM LÝ

    13-10-2025
    Đánh giá tâm lý là một công cụ không thể thiếu trong việc hỗ trợ sự phát triển toàn diện của mỗi cá nhân, đặc biệt là đối với trẻ em. Việc thực hiện đánh giá tâm lý giúp phát hiện sớm các vấn đề về cảm xúc, hành vi và học tập mà trẻ có thể gặp phải, đồng thời cung cấp những thông tin quan trọng giúp các chuyên gia xây dựng những chương trình can thiệp phù hợp. Đặc biệt, đối với trẻ em, đánh giá tâm lý không chỉ giúp nhận diện sớm các vấn đề mà còn hỗ trợ trẻ vượt qua các thử thách trong quá trình trưởng thành, từ đó phát triển một cách khỏe mạnh và tự tin hơn.
     

Tin đã đăng