Áp dụng mô hình DATA vào việc thiết lập nhóm đào tạo kỹ năng tiền tiểu học cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ

Nhóm cán bộ trung tâm Hừng Đông tham gia Hội thảo quốc tế về giáo dục sớm trong thời đại công nghệ: những cơ hội và thách thức tại Đại học giáo dục, đại học Quốc gia Hà Nội vào tháng 12/2020. Tại hội thảo đề tài của nhóm nghiên cứu đã được lựa chọn đăng tại kỷ yếu và nhóm cũng được lựa chọn trình bày tại hội thảo.

Đề tài “Áp dụng mô hình DATA vào việc thiết lập nhóm đào tạo kỹ năng tiền tiểu học cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ: những kết quả nghiên cứu ban đầu”.

Đây cũng là một trong số những nội dùng trung tâm đã và đang triển khai trong những năm qua và xuất phát từ tình thực trạng thực tế nhóm đã lựa chọn nghiên cứu để phục vụ nhu cầu định hướng giáo dục đối với nhóm trẻ rối loạn phát triển và cụ thể là trẻ tự kỷ.

         Giáo dục hòa nhập là phương thức giáo dục trong đó trẻ khuyết tật cùng học với trẻ bình thường, trong cùng một môi trường nơi trẻ đang sinh sống. Trong nhiều năm gần đây, giáo dục hòa nhập đã được đề cập đến, triển khai và thực hiện trên toàn quốc, các trường mầm non, cấp tiểu học đều tiếp nhận trẻ khuyết tật nói chung và trẻ tự kỷ nói riêng vào học hòa nhập. Tuy nhiên, để trẻ có thể tham gia học tập và hoà nhập với các bạn cùng trang lứa là một điều khó khăn.

Tại Việt Nam, việc hỗ trợ trẻ RLPTK học hòa nhập tại các lớp học/trường học còn là một quá trinh mang những khó khăn và thách thức. Sự gia tăng số lượng trẻ RLPTK cùng với những khó khăn của rối loạn đặt ra vấn đề làm thế nào để trẻ RLPTK có thể theo được các chương trình học tập trong hệ thống giáo dục quốc dân. Việc trẻ được học hòa nhập không chỉ là sự phát triển của cá nhân trẻ mà còn là khía cạnh của sự phát triển xã hội - khi mà trẻ RLPTK còn là một trong những đối tượng cần được chăm sóc và hỗ trợ. Bởi vì những suy yếu về giao tiếp xã hội, cùng những hành vi và sở thích bất thường, định hình rập khuôn dẫn đến việc trẻ không biết cách tương tác, nói chuyện, giao tiếp với người khác; gặp khó khăn trong việc thể hiện những mong muốn, ý kiến của bản thân khiến thầy cô, bạn bè và cả phụ huynh của các trẻ khác lo lắng, thậm chí có thể sợ hãi hoặc né tránh. Trong khi đó, tiểu học là môi trường đòi hỏi sự tự lập và tuân thủ các quy quy tắc của lớp học và nhà trường, điều này là một thách thức với trẻ tự kỷ. Do vậy, nếu không được chuẩn bị tốt và dài hạn các kỹ năng cần thiết như tự phục vụ, đảm bảo an toàn và đặc biệt là các kỹ năng tiền tiểu học trước khi bước vào lớp một, trẻ không có khả năng học hoà nhập cùng với những trẻ cùng trang lứa khác, hoặc gây ra những hệ quả ảnh hưởng đến chính bản thân trẻ và những người xung quanh. 

Về mô mô hình DATA

Môt hình DATA (Developmentally Appropriate Treatment for Autism) Trên thế giới, mô hình can thiệp trẻ mẫu giáo có tự kỷ DATA là một trong những mô hình can thiệp dựa trên trường học phổ biến và toàn diện nhằm thúc đẩy tối đa các kỹ năng của trẻ. Mô hình DATA là dự án phục vụ trẻ mầm non có RLPTK và gia đình của trẻ trong các chương trình hòa nhập và phát triển phù hợp. Mô hình DATA được xây dựng trên nguyên tắc lý thuyết cơ bản của phương pháp phân tích hành vi ứng dụng (ABA). Được thiết kế nhằm mục đích giúp các nhà cung cấp triển khai mô hình điều trị tự kỷ, phù hợp với sự phát triển trong cộng đồng của họ, đồng thời hỗ trợ các nhà cung cấp dịch vụ về trẻ có RLPTK trong việc phát triển, thực hiện, phổ biến và đánh giá một chương trình tại trường học dành cho trẻ có RLPTK. Các kỹ năng hướng tới trong mô hình DATA bao gồm:

ü  Phần thích ứng tập trung vào các kỹ năng như hành vi phù hợp trong giờ ăn, vệ sinh cá nhân độc lập, kỹ năng học đường (ví dụ: quản lý tài liệu, chuyển giao, tham gia hoạt động nhóm), tự vận động (ví dụ: xin nghỉ khi cần), và các hành vi cản trở việc tham gia và học tập.

ü  Chức năng điều hành đề cập đến khả năng linh hoạt của trẻ (ví dụ: nhường đồ chơi cho bạn cùng lứa), tự điều chỉnh, kiên trì thực hiện nhiệm vụ, giải quyết vấn đề với người lớn và bạn bè cùng lứa tuổi và ghi nhãn, thể hiện và xác định các cảm xúc khác nhau.

ü  Phần nhận thức tập trung vào các kỹ năng bắt chước, đối sánh, phân loại, trình tự và kỹ năng đọc viết sớm.

ü  Giao tiếp đề cập đến các chỉ dẫn, phản hồi, bắt đầu và từ vựng dễ tiếp thu và diễn đạt.

ü  Phần xã hội của danh sách kiểm tra kỹ năng mô hình DATA tập trung vào sự chú ý chung, các quy tắc thực tế và tương tác với những người khác.

ü  Cuối cùng, phần chơi đề cập đến các nguyên tắc cơ bản về chơi (ví dụ: tương tác thích hợp với đồ chơi), chơi độc lập và chơi tương tác

Định hướng và triển vọng áp dụng mô hình DATA vào thiết lập nhóm đào tạo kỹ năng tiền tiểu học ở Việt Nam

Dựa trên những khái quát về mô hình DATA, dựa trên những nghiệm trong quá trình giảng dạy, một số những điểm vận dụng được và điểm còn băn khoăn về tính phù hợp, các cán bộ can thiệp cân nhắc đến sự phù hợp của mô hình DATA khi áp dụng vào lớp tiền tiểu học thực hiện - những điểm thuận lợi, đã và đang làm và những điểm còn là khó khăn, thách thức khi ứng dụng mô hình này vào Việt Nam. Những yếu tố như: Cách thức tổ chức mô hình như thế nào? Địa điểm? Thời gian? Tuyển sinh? Nhân lực? Cơ sở vật chất? Kích cỡ nhóm? Phối kết hợp với các bên liên quan? Tài chính / thu chi?

Và để mô hình có được kết quả tích cực, duy trì lâu dài, phát triển hơn nữa, mô hình tiền tiểu học mong muốn xây dựng được các tiêu chí đo lường sự thay đổi của trẻ theo các lĩnh vực được quan tâm nhất của trẻ RLPTK như tham dự, bắt chước, giao tiếp xã hội, làm theo hướng dẫn. Các tiêu chí này dựa trên bảng kiểm kỹ năng theo mô hình DATA được điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh giáo dục của Việt Nam. Các quản lý, giáo viên có họp hàng tháng để đánh giá và xây dựng kế hoạch tiếp theo. Việc phỏng vấn phụ huynh hàng năm cũng là một trong các dữ liệu cần thiết để phát triển và hoàn thiện hơn mô hình này tại Việt Nam.

Thông qua thảo luận nhóm và chuyên gia, chúng tôi nhận thấy DATA là một mô hình có tiềm năng triển khai tại Việt Nam. Trong bối cảnh các dịch vụ hỗ trợ dành cho trẻ bước vào cấp học tiểu học còn đang khá rời rạc, việc xây dựng một mô hình lớp tiền tiểu học dựa trên mô hình DATA là một định hướng giúp các gia đình và các nhà chuyên môn cung cấp một hình thức hỗ trợ hiệu quả cho trẻ RLPTK. Đồng thời, mô hình DATA cũng là định hướng cho những cán bộ trực tiếp tham gia hỗ trợ trẻ RLPTK có những gợi ý và cách thức khoa học làm nên sự thành công cho giai đoạn chuyển tiếp và hòa nhập của trẻ. Nghiên cứu của nhóm chúng tôi hướng tới các cơ sở can thiệp có thể tham khảo để áp dụng vào việc phát triển các mô hình để hỗ trợ cho trẻ tiền tiểu học. Từ đó, nghiên cứu trong tương lai xây dựng một nhóm thử nghiệm tại một trung tâm và trường tiểu học để có kết quả đối chứng thực tế. Từ các kết qủa hiệu quả thực tế tại các cơ sở để có điều chỉnh phù hợp với văn hóa tại Việt Nam.

Định hướng sắp tới.

Với trung tâm Hừng Đông, tìm thấy dự án DATA như tìm thấy tiếng nói chung khi mà slogan của Hừng Đông luôn là “mọi trẻ em đều có khả năng học hỏi và tiến bộ”. Và ở Hừng Đông hiện nay không chỉ có lớp can thiệp cá nhân, can thiệp nhóm, lớp kỹ năng xã hội tại cơ sở 1, cơ sở 3 mà còn có lớp hỗ trợ hòa nhập hỗ trợ trẻ RLPTK và các trẻ không xác định khuyết tật tham gia hòa nhập trong trường mầm non chất lượng cao Việt – Bun. Với sự giao thoa ấy, mô hình tiền tiểu học mà chúng tôi đề xuất dựa trên dự án DATA sẽ là một bước đệm cho một DATA HD – DATA Hừng Đông mang những nhiệm vụ thiết thực, hướng tới giá trị cho trẻ tự kỷ nói riêng và cho trẻ rối loạn phát triển nói chung; đồng thời đưa quá trình triển khai với những hiệu quả nhất định, mang tính lan tỏa cộng đồng!

Bài báo cáo tại hội thảo được nhiều nhà khoa học, những nhà quan tâm tới giáo dục đặt câu hỏi và tin tưởng vào đề tài nếu được áp dụng thực tiễn sẽ mang lại giá trị và hỗ trợ thiết được rất nhiều tới trẻ, giáo viên tại trường học và áp lực căng thẳng của các phụ huynh.

 Lê Ánh Nguyệt, nghiên cứu viên của dự án ghi nhận